Nowe przepisy dot. nakazu zakrywania ust i nosa

Przepis art. 46b ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, wprowadzony w marcu 2020r. w związku ze zwiększającą się w naszym kraju liczbą przypadków zarażenia wirusem SARS-CoV-2, w swoim pierwotnym brzmieniu pozwalał wydawać rozporządzenia nakładające obowiązek stosowania środków profilaktycznych jedynie na osoby chore i podejrzane o chorobę. Tymczasem w rozporządzeniach Rady Ministrów, wydawanych na podstawie tego przepisu, obowiązek zasłaniania ust i nosa nakładano na wszystkich. W związku z tym sądy dotychczas umarzały postępowania prowadzone przeciwko osobom niezasłaniającym nosa i ust.  

W tym miejscu tytułem przykładu wskazać należy np. na postanowienie Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 11 grudnia 2020r., sygn.: II W 2317/20 (LEX nr 3105900), w którym Sąd ten wskazał:
”(…) stwierdzić należy, iż wprowadzenie generalnego nakazu zakrywania nosa i ust. w środkach publicznego transportu zbiorowego oraz w miejscach ogólnodostępnych jest daleko bardziej idącym uregulowaniem niż nakaz stosowania środków profilaktycznych przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie określony w art. 46b pkt 4 cytowanej wyżej ustawy (tj. obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie). Nakaz uregulowany w rozporządzeniu jest zatem znacznie szerszy niż delegacja ustawowa, która mu na to zezwala. W konsekwencji, w ocenie Sądu, nie sposób uznać, iż zachodzi możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej z art. 54 kw, na podstawie wskazanych przepisów rozporządzenia osoby, która wykracza poza/narusza nakaz zasłaniania nosa i ust, albowiem ten przepis porządkowy – w zakresie obejmującym generalny nakaz – nie został wydany z upoważnienia ustawy, w zakresie nie dotyczącym osób chorych i podejrzanych o zachorowanie. Sfera ograniczenia praw i wolności należy zaś do zakresu, który winien odbywać się w drodze regulacji ustawowej i na podstawie przyznanych przez ustawę kompetencji i nie może wynikać z interpretacji rozszerzającej przepisów prawnych. Nakaz uregulowany w rozporządzeniu jest znacznie szerszy niż delegacja ustawowa, która mu na to zezwala, a ogranicza zagwarantowaną konstytucyjnie wolność poruszania się (art. 52 Konstytucji RP). (…) W kontekście delegacji ustawowej należy zauważyć, że ograniczenia, nakazy i zakazy zostały nałożone na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1 -12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń u ludzi, w tym zgodnie z art. 46a w zw. z art. 46b pkt 4 powyższej ustawy można ustanowić obowiązek podania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie. Tym samym omawiany obowiązek dotyczy jedynie osób chorych i podejrzanych o zachorowanie”.  

W sytuacji, gdy sprawy dotyczące przypadków niezasłaniania ust i nosa kierowane były na drogę postępowania administracyjnego, finalnie wojewódzkie sądy administracyjne stwierdzały nieważność decyzji Państwowych Powiatowych i Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych, nakładających dotkliwe kary pieniężne na osoby niestosujące się do nakazu zasłaniania ust i nosa.  

Tak np. – WSA w Warszawie w wyroku z dnia 13.01.2021r., sygn.: VII SA/Wa 1506/20 (LEX nr 3115494), w uzasadnieniu którego wskazano m.in.:  

„Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyjaśnia w związku z powyższym, że w dacie zdarzenia (9 maja 2020 r.) będącego przyczyną nałożenia kary pieniężnej nie istniała żadna podstawa materialnoprawna rangi ustawowej, z której by wynikało, że obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma obowiązek w miejscach ogólnodostępnych zakrywania przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki, przyłbicy albo kasku ochronnego ust. i nosa lub też obowiązek poruszanie się w odległości nie mniejszej niż 2 m od innej osoby. Skoro, co wynika z powyższych rozważań tut. Sądu, nie istniała przewidziana powołanym przepisami Konstytucji ustawowa podstawa ograniczenia swobodnego i bez żadnych ograniczeń poruszania się obywateli również w miejscach ogólnodostępnych, to tym samym niezakrycie ust. i nosa, czy brak zachowania wskazanej odległości – jako forma ograniczenia tego prawa, przewidziana wyłącznie w rozporządzeniu – nie mogło być okolicznością pozwalającą na wymierzenie przez organy kary pieniężnej za niezabronione ustawą zachowanie. Kara pieniężna została więc nałożona bez skutecznej i zgodnej z Konstytucją podstawy prawnej wymaganej w wypadku ograniczenia konstytucyjnej wolności i prawa obywatela, mogącej stanowić dla organów administracji publicznej upoważnienie do władczego (w tym wypadku penalnego) działania.  

(…) W niniejszej sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, uznając, że § 16 ust. 1 pkt 1 oraz § 17 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii był niezgodny z Konstytucją, gdyż jako przepis podustawowy ograniczał prawo do poruszania się obywatela bez żadnych ograniczeń (wbrew postanowieniom art. 52 ust. 3 Konstytucji) – odmawia więc jego stosowania.  

Oznacza to, że zaskarżona decyzja i decyzją ją poprzedzająca zostały wydane bez mogącej być uznana za skuteczną i legalną podstawy prawnej, którą zgodnie z art. 52 ust. 3 Konstytucji mogła być wyłącznie ustawa, a nie rozporządzenie Rady Ministrów. To z kolei stanowi przesłankę z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., nakazującą Sądowi stwierdzenie nieważności obu decyzji, zgodnie z art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a.”.  

W dniu 29 listopada 2020r. weszła w życie ustawa z dnia 28 października 2020r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 (Dz. U. poz. 2112 z późn. zm.). Stworzyła ona ustawową podstawę do ustanawiania przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia generalnego nakazu zakrywania ust i nosa, znajdującego zastosowanie względem wszystkich osób, a nie tylko tych, które są chore lub podejrzane o chorobę. Tym przepisem jest art. 46b pkt 13 ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi:  

Art.  46b.
W rozporządzeniu, o którym mowa w art. 46a, można ustanowić: (…) 13) nakaz zakrywania ust i nosa, w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu.  

Ponadto należy wskazać, że ww. ustawą z dnia 28 października 2020r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 zmieniono treść art. 116 Kodeksu wykroczeń. W wyniku przedmiotowej nowelizacji przepis ten otrzymał następujące brzmienie:  

Art.  116 Kodeksu wykroczeń
§  1. Kto, wiedząc o tym, że:
1) jest chory na gruźlicę, chorobę weneryczną lub inną chorobę zakaźną albo podejrzany o tę chorobę,
2) styka się z chorym na chorobę określoną w pkt 1 lub z podejrzanym o to, że jest chory na gruźlicę lub inną chorobę zakaźną,
3) jest nosicielem choroby określonej w pkt 1 lub podejrzanym o nosicielstwo
– nie przestrzega zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi lub w przepisach o Państwowej Inspekcji Sanitarnej albo nie przestrzega decyzji wydanych na podstawie tych przepisów przez organy inspekcji sanitarnej, podlega karze grzywny albo karze nagany.
§  1a. Kto nie przestrzega zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, podlega karze grzywny albo karze nagany.
§  2. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, nie dopełnia obowiązku spowodowania, aby osoba ta zastosowała się do określonych w § 1 i 1a zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków albo decyzji.  

W związku z ww. zmianami teraz niewątpliwie będzie znacznie trudniej uniknąć pociągnięcia do odpowiedzialności za niestosowanie się do obowiązku zasłaniania ust i nosa, zwłaszcza bez wsparcia prawnika.