Podział majątku wspólnego po rozwodzie –ustalenie nierównych udziałów

Po rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód zazwyczaj zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania sądowego o podział majątku wspólnego. Obojgu małżonkom co do zasady przysługują równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), jednakże w postępowaniu o podział majątku wspólnego można domagać się ustalenia przez sąd nierównych udziałów w tym majątku (art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).  

Należy mieć na uwadze, że zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zgodnie z orzecznictwem sądów, w tym Sądu Najwyższego, ustalenie nierównych udziałów jest dopuszczalne tylko wówczas, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:

1) małżonkowie przyczynili się do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu,
2) występują ważne powody, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.  

Znalazło to potwierdzenie m. in. w następujących orzeczeniach:  

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 maja 2020 r., sygn.: IV CSK 714/19: „(…) ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, o którym stanowi art. 43 § 2 k.r.o., jest dopuszczalne w razie łącznego wystąpienia dwóch przesłanek: przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienie ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów. Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspakajanie jej potrzeb (art. 27 k.r.o.), czyli nie tylko wysokość zarobków, czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich (zob. postanowienie SN z dnia 23 września 1997 r., I CKN 530/97, niepubl.). O stopniu przyczyniania się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne, lecz także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Dla oceny stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego nie mają przesądzającego znaczenia wyliczenia czysto matematyczne (…). Nie jest możliwe zdefiniowanie pojęcia „ważnych powodów”; o tym w konkretnej sprawie decyduje całokształt okoliczności (zob. postanowienie SN z dnia 5 października 1974 r., III CKN 190/74, niepubl.). Ważnym powodem jest w szczególności naganne postępowanie małżonka, przeciwko któremu jest skierowane żądanie ustalenia nierównych udziałów, polegające na tym, że w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się on do powstania dorobku stosownie do sił i możliwości zarobkowych (zob. uchwałę SN z dnia 26 listopada 1973 r., III CRN 227/73, OSNCP 1974, nr 11, poz. 189; postanowienie SN z dnia 2 października 1997 r., II CKN 348/97, niepubl.).  

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 27 maja 2021 r., sygn.: I CSKP 120/21: „W orzecznictwie przyjmuje się, że ustalenie nierównych udziałów jest dopuszczalne w razie łącznego wystąpienia dwóch przesłanek, mianowicie przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów. Przesłanki te muszą wystąpić łącznie i pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne „ważne powody” nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Wyróżnienie tych dwóch przesłanek sprawia, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu komentowanego przepisu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2018 r., II CNP 11/17, niepubl.).”  

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 sierpnia 2022 r., sygn.: I CSK 2517/22: „Nie budzi wątpliwości, że zastosowanie art. 43 § 2 k.r.o. możliwe jest wyjątkowo dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Wyjaśniono, że ocena ważnych powodów ustalenia nierównych udziałów powinna być w tym zakresie kompleksowa, wobec czego należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej. (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 15 maja 2020 r., IV CSK 474/19; z 8 lutego 2018 r., II CNP 11/17). Treść przepisu jednoznacznie przy tym wskazuje, że nie może w nim chodzić o sytuacje zaistniałe już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, gdyż w tym czasie nie można już mówić o nieprzyczynianiu się do powstania dorobku”.  

Trzeba również pamiętać, że zgodnie z art. 43 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym”.  

Jeżeli potrzebują Państwo porady prawnej w ww. zakresie, jeżeli chcą się Państwo dowiedzieć, czy mają Państwo szansę wygrać w sądzie sprawę o ustalenie nierównych udziałów w małżeńskim majątku wspólnym, lub też jak walczyć z takim roszczeniem strony przeciwnej – zapraszam do kontaktu.