Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe

Ustawą z dnia 20 marca 2015r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 18 października 2015r., wprowadzono długo wyczekiwaną zmianę w zakresie przepisów prawa spadkowego. „Milczenie” spadkobierców w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia przez nich spadku będzie teraz oznaczało przyjęcie przez nich spadku z dobrodziejstwem inwentarza – czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkodawcy (do wartości ustalonego stanu czynnego spadku – innymi słowy mówiąc, do wysokości wartości aktywów spadku).

Poniżej art. 1015 Kodeksu cywilnego w brzmieniu po nowelizacji:

Art. 1015

§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Należy podkreślić, że zgodnie z ustawą nowelizującą ww. zasada znajdzie zastosowanie do spadkobierców po tych osobach, które zmarły nie wcześniej, niż w dniu wejścia w życie ww. ustawy nowelizującej – tj. nie wcześniej niż 18 października 2015r. Dla spadków, które otworzyły się przed tą datą (tzn. jeżeli do śmierci spadkodawcy doszło przed 18 października 2015r.) zastosowanie będę miały poprzednio obowiązujące przepisy, przyjmujące, iż w sytuacji niezłożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku  dochodzi do prostego nabycia spadku – czyli przyjęcia spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.

Zmianie nie uległy pozostałe przepisy określające reguły ponoszenia przez spadkobierców odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Otóż należy przypomnieć, iż możemy wyszczególnić 3 etapy, na których zasady te będą kształtować się odmiennie:

1) od otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy), aż do chwili przyjęcia spadku przez spadkobiercę, albo – jeżeli takie oświadczenie nie zostanie złożone – aż do chwili, kiedy upłynął spadkobiercy termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku (termin ten wynosi 6 miesięcy od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania – art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego) – wówczas spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku – z tych rzeczy i praw, które wchodzą w skład spadku. Masa spadkowa jest traktowana jako majątek całkowicie odrębny od majątku spadkobiercy.

Co to w praktyce oznacza? Wierzyciele spadkodawcy mogą zaspokoić swoje roszczenia tylko poprzez egzekucję skierowaną do masy spadkowej – do majątku, który został po spadkodawcy.

2) począwszy od przyjęcia spadku przez spadkobiercę, albo – jeżeli takie oświadczenie nie zostało złożone – począwszy do chwili, kiedy upłynął spadkobiercy termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, aż do dokonania działu spadku – wówczas – po pierwsze – spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku – tzn. zarówno z majątku, który „samodzielnie wypracował”, jak i z majątku, który nabył w drodze dziedziczenia; po drugie – jeżeli jest kilku spadkobierców, ich odpowiedzialność za te długi jest solidarna.

Co to w praktyce oznacza? Wierzyciele spadkodawcy w celu zaspokojenia swoich roszczeń będą mogli kierować egzekucję nie tylko przeciwko majątkowi, który pozostał po spadkodawcy, ale także przeciwko całemu majątkowi spadkobiercy – np. mogą zająć jego rachunki bankowe, jego wynagrodzenie za pracę (co niejednokrotnie jest prostsze i korzystniejsze, niż zajęcie i spieniężenie np. rzeczy ruchomych pozostałych po zmarłym).

Oczywiście należy pamiętać, że jeżeli przed śmiercią spadkodawcy nie wszczęto przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego, to wówczas – aż do czasu przeprowadzenia działu spadku – wierzyciel spadkodawcy będzie musiał uzyskać tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim spadkobiercom (art. 779 Kodeksu postępowania cywilnego).

Solidarna odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe oznacza zaś to, że wierzyciele spadkodawcy mogą egzekwować swoje roszczenia np. w całości od jednego spadkobiercy. Nie muszą kierować egzekucji przeciwko wszystkim spadkobiercom. Niewątpliwie wierzyciele, przy podejmowaniu decyzji, do kogo spośród spadkobierców wystąpić o zapłatę długu (i o ile), będą kierować się tym, przeciwko komu egzekucja może przynieść najlepsze i najszybsze efekty.

W tym miejscu należy przypomnieć, że jeżeli jeden ze spadkobierców zaspokoi dług spadkowy, nabywa roszczenie zwrotne przeciwko pozostałym spadkobiercom.

3) Od chwili dokonania podziału spadku – wówczas masa spadkowa przestaje być majątkiem wspólnym (współwłasnością) spadkobierców i każdy spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w sposób ograniczony – tylko w stosunku do wielkości swojego udziału (oczywiście w dalszym ciągu odpowiada za długi spadkowe z całego swojego majątku).

Co to w praktyce oznacza? Wierzyciele spadkodawcy w dalszym ciągu mogą zmierzać do zaspokojenia swojego długu z całego majątku spadkobiercy, natomiast nie mogą już egzekwować od niego długu w wysokości, która przekracza jego udział spadkowy (nie mogą żądać spłaty całego długu tylko od jednego spośród kliku spadkobierców). Mogą żądać jedynie zaspokojenia tej części długu, która jest proporcjonalna do udziału danego spadkobiercy w spadku. Przykładowo, jeżeli spadkobierca uzyskał 1/5 spadku, wierzyciel będzie mógł żądać od niego zapłaty tylko 1/5 długu.

Poniżej właściwe przepisy Kodeksu cywilnego:

Art. 1030

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

Art. 1031

§ 1. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.
§ 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Art. 1034

§ 1. Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.

§ 2. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Art.1034¹

§ 1. Do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.

§ 2. Rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Art. 1034²

Od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.

Przedmiotowe opracowanie zawiera jedynie podstawowe informacje i nie wyczerpuje problematyki odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe.